«Келишим жок болсо – кеп да жок»
Кыргыз Республикасынын Эмгек кодексинин 201-беренеси жамааттык келишимди түзүүнүн тартибин аныктайт. Бул — иш берүүчү менен кызматкерлердин ортосунда түзүлгөн, эмгек шарттарын, төлөмдөрдү, кепилдиктерди жана компенсацияларды жөнгө салган келишим. Жамааттык келишим менчик формасына карабастан каалаган уюмда, ошондой эле анын түзүмдүк бөлүмдөрүндө — филиалдарда жана өкүлчүлүктөрдө түзүлүшү мүмкүн.
Бул кандайча иштейт?
Жамааттык келишимди уюмдун баш кеңсесинде да, анын аймактык бөлүмдөрүндө да түзүүгө болот. Сүйлөшүүлөрдү жүргүзүү жана жамааттык келишимдин долбоорун даярдоо үчүн тараптар паритеттик негизде ыйгарым укуктуу комиссия түзүшөт. Келишимдин минималдуу мөөнөтү — бир жыл, бирок тараптар узагыраак мөөнөттү да макулдаша алышат.
Жамааттык келишимдин мазмуну Эмгек кодекси менен катаал түрдө жөнгө салынбайт, бирок ал Кыргыз Республикасынын «Жамааттык келишимдер жөнүндө» мыйзамында кеңири чагылдырылган. Бул мыйзам жамааттык келишимге кайсы бөлүмдөрдү киргизсе болорун, өзгөртүүлөр кандай киргизилерин, келишим кантип күчүнө кирерин жана ал аткарылбай калганда эмне кылуу керек экенин аныктайт.
Жамааттык келишим төмөнкүдөй темаларды камтышы мүмкүн:
• Эмгек акыны төлөө эрежелери жана системасы, анын ичинде индексация жана сый акы;
• Кепилдиктер жана компенсациялар (мисалы, иш сапарлар, дем алыш күндөрдөгү иш);
• Эмгек жана эс алуу режими;
• Эмгекти коргоо жана коопсуздукту камсыздоо чаралары;
• Уюмду башкарууга кызматкерлердин катышуусу;
• Социалдык программалар: тамактанууну уюштуруу, убактылуу эмгекке жарамсыздык учурунда жардам ж.б.;
• Кесиптик кошуундардын ишин колдоо.
Эгер сүйлөшүүлөр башталган күндөн тартып эки ай ичинде тараптар келишимдин айрым пункттары боюнча макулдашууга жете албаса, алар макулдашылган шарттар боюнча келишимге кол коюп, айрым пикир келишпестиктерди өзүнчө протоколдо көрсөтүүгө милдеттүү.
Бул пикир келишпестиктерди чечүү үчүн тараптар тең сандагы өкүлдөрдөн турган жарашуу (компромисстик) комиссиясын түзүшөт. Комиссия жети күндүн ичинде протоколду карап чыгып, талаш маселе боюнча чечим (же сунуш) кабыл алат.
Эгер тараптар бул чечим же сунуштар боюнча макулдашууга келе албаса, профсоюздар жана башка кызматкерлердин өкүлчүлүк органдары Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында белгиленген укуктарын колдонууга – жыйын, митинг, иш таштоо ж.б. формаларга кайрыла алышат.
Практикалык сунуштар
Сүйлөшүүлөргө киришерден мурун алдын ала даярдык көрүү сунушталат: кызматкерлердин оюн угуп, сунуштарды чогултуу жана иш берүүчүнүн каржылык мүмкүнчүлүктөрүн талдоо. Сүйлөшүүлөрдү документ түрүндө жүргүзүү — ар бир кадамды каттап туруу — түшүнбөстүктөрдү жана талаштарды болтурбоого жардам берет.
Жамааттык келишим кызматкерлер үчүн мыйзамдагыдан жогору кепилдиктерди түзөт. Ошону менен бирге, ал иш берүүчү үчүн да пайдалуу:
• Эмгек талаштары азаят. Так жазылган шарттар жаңжалдардын алдын алат жана аларды жөнгө салууну жеңилдетет.
• Кызматкерлерди сактап калуу. Кошумча кепилдиктер жана социалдык пакет кызматкерлердин лоялдуулугун жана мотивациясын жогорулатат.
• Ийкемдүүлүк. Келишим ар бир уюмга ылайыкташтырылган шарттарды (бонус, иш режими ж.б.) белгилөөгө мүмкүндүк берет.
Жамааттык келишим — бул эмгек мамилелерин жөнгө салуучу «тирүү» инструмент. Аны толуктап, өзгөртүп, белгилүү бир уюмга ылайыкташтырууга болот. «Жамааттык келишимдер жөнүндө» мыйзам бул үчүн ыңгайлуу жана ийкемдүү укуктук негиз берет.
Жамааттык келишим түзүү — бул кызматкерлердин эмгек укуктарын сактоонун жолу гана эмес, иш берүүчү менен жамааттын ортосунда натыйжалуу жана узак мөөнөттүү кызматташууну түзүүчү стратегиялык инструмент болуп саналат.
Мисалдар:
• Айрым компанияларда жамааттык келишим жалпы уюм үчүн гана эмес, ар бир филиалда өзүнчө иштейт. Мисалы, кампада түнкү сменада же суукта иштеген кызматкерлер үчүн кошумча акы каралышы мүмкүн. Бул жергиликтүү шарттарды эске алуу менен иштөө мүмкүнчүлүгүн берет.
• Эгер тараптар кандайдыр бир маселе боюнча – мисалы, эмгек акыны индексациялоо боюнча – макулдашууга жетпесе да, алар келишимге кол коюп, талаш пунктту өзүнчө протоколго киргизе алышат. Бул сүйлөшүүнү улантууга мүмкүндүк берет жана иш процесси токтоп калбайт.
• Өнөр жай тармагындагы бир компанияда кабыл алынган жамааттык келишимде жыл сайын эмгек акыны карап чыгуу, социалдык жардамдар (транспорт чыгымдарын төлөп берүү, ысык тамак менен камсыз кылуу, ооруп калганда же оор кырдаалда материалдык жардам көрсөтүү) каралган.
• Өндүрүш ишканасынын жамааттык келишиминде жыл сайын индексациялоо гана эмес, социалдык кепилдиктер да бекитилген: санаторий жана ден соолук лагерлерине жолдомо, дарылоого жардам, ошондой эле башка шаардан келген кызматкерлер үчүн тамак-ашка жана жашоого кеткен чыгымдардын бир бөлүгүн компенсациялоо.
ЭСКЕРТҮҮ: