Эмгек кодексинин 90-беренесине түшүндүрмөлөр

«Коллектив жетекчиликтин жоопкерчилигин талап кылууга качан укуктуу?»

Кыргыз Республикасынын Эмгек кодексинин (КР ЭК) 90-беренеси кызматкерлердин өкүлчүлүк органынын (профсоюздун) демилгеси менен уюмдун жетекчиси жана анын орун басарларын тартиптик жоопкерчиликке тартуунун өзгөчө тартибин белгилейт. Бул — эмгек жамаатынын укуктарын жетекчилик тарабынан жасалган мыйзам бузуу учурларында коргоонун маанилүү механизми.

Бул кандайча иштейт?

Эгер профсоюз компаниянын жетекчисинин же анын орун басарларынын олуттуу мыйзам бузуу учурларын аныктаса, анда ал иш берүүчүгө мыйзам бузуулар жана күнөөлүү адамдарды тартиптик жоопкерчиликке тартуу тууралуу жазуу жүзүндө кайрыла алат. Бул учурда иш берүүчү (мүлк ээси, акционер) милдеттүү:

• • арызды кабыл алып, каттоого алууга;
• • фактыларды объективдүү жана ар тараптуу текшерүүгө;
• • кароо жыйынтыктары жөнүндө кызматкерлердин өкүлүнө маалымат берүүгө.

Эгер мыйзам бузуулар тастыкталса, иш берүүчү жетекчини же анын орун басарларын тартиптик жазага, анын ичинде жумуштан бошотууга чейин тартууга милдеттүү.

Кайсы мыйзам бузуулар негиз боло алат?

Арыз берүү үчүн негиз боло турган мыйзам бузуулар:

1. 1. Эмгек мыйзамдарын бузуу, анын ичинде:

• • кызматкерлерди мыйзамсыз иштен бошотуу;
• • эмгек акыны кечиктирүү же төлөбөй коюу;
• • жумуш жана эс алуу убактысынын эрежелерин бузуу;
• • эмгекти коргоо талаптарын бузуу;
• • негизсиз мөөнөттүү эмгек келишимдерин түзүү.

1. 2. Жамааттык келишимдердин жана макулдашуулардын шарттарын бузуу:

• • жеңилдиктерди жана социалдык төлөмдөрдү бир тараптуу жокко чыгаруу;
• • эмгек акыны индексациялоо же жогорулатуу милдеттенмелерин аткарбоо;
• • кепилдиктер жана компенсациялар тууралуу жоболорду аткарбоо.

1. 3. Эмгек тууралуу башка ченемдик укуктук актыларды бузуу:

• • зыяндуу жана коркунучтуу шарттарда иштегендерге кепилдиктерди бузуу;
• • ден соолугунан мүмкүнчүлүгү чектелген кызматкерлердин укуктарын бузуу.

Мисалдар:

1. 1. Эмгек акыны системалуу кечиктирүү
2. Ситуация: Эмгек акы 10 күндөн ашык мөөнөткө кечиктирилип төлөнөт. Арыз берүү: КР ЭКнин 94-беренесине шилтеме берүү менен, эмгек акы ведомостторунун көчүрмөлөрү тиркелет. Формулировка: «Ишкананын жетекчилигин системалуу түрдө эмгек акыны кечиктирип төлөгөнү үчүн кызматтык териштирүү жүргүзүп, тартиптик жоопкерчиликке тартууну талап кылабыз.»
3.  
4. 2. Негизсиз мөөнөттүү келишимдерди түзүү
5. Ситуация: Кызматкерлерге негизсиз мөөнөттүү келишимдер түзүлөт. Арыз берүү: КР ЭКнин 18-беренесинин бузулушу көрсөтүлөт, келишимдердин көчүрмөлөрү тиркелет. Формулировка: «Уюмдун директорун негизсиз мөөнөттүү эмгек келишимдерин түзгөнү үчүн тартиптик жоопкерчиликке тартууну талап кылабыз.»
6.  
7. 3. Эмгек акыны индексациялоо боюнча милдеттенмелерди аткарбоо
8. Ситуация: Жамааттык келишимде көрсөтүлгөн эмгек акыны жыл сайын жогорулатуу боюнча милдеттенме аткарылган эмес. Арыз берүү: Жамааттык келишимдин көчүрмөсү жана эсептөөлөр тиркелет. Формулировка: «Жамааттык келишимдин талаптарын бузгандыгы үчүн башкы директорду тартиптик жоопкерчиликке тартууну талап кылабыз.»
9.  
10. 4. Эмгекти коргоо талаптарын бузуу
11. Ситуация: Жеке коргонуу каражаттары берилбейт. Арыз берүү: Текшерүү актылары тиркелет. Формулировка: «Өндүрүш директорун эмгекти коргоо жана коопсуздук талаптарын бузганы үчүн тартиптик жоопкерчиликке тартууну талап кылабыз.»
12.  
13. 5. Эмгек шарттарын бир тараптуу начарлатуу
14. Ситуация: Директор социалдык жеңилдиктерди макулдашпастан алып салат. Арыз берүү: Жеңилдиктерди жокко чыгарган буйруктун көчүрмөсү тиркелет. Формулировка: «Эмгек шарттарын бир тараптуу начарлатканы үчүн жетекчини кызматтык териштирүү жүргүзүп, тартиптик жоопкерчиликке тартууну талап кылабыз.»

Практикалык сунуштар

Эмгек кодексинин 90-беренесине ылайык арыз берүү — бул жөн гана формалдуулук эмес жана даттануу эмес. Бул – олуттуу мыйзам бузуу болгон учурда жамааттын укуктарын коргоо үчүн жасалган активдүү кадам. Арыз жазуу түрүндө түзүлөт: анда бузулган укуктар так сүрөттөлүп, мыйзамдардын же жамааттык келишимдин тиешелүү жоболоруна шилтемелер келтирилиши жана далилдер тиркелиши керек.

Эмгек кодексинин 90-беренеси — бул кызматкерлердин жамааттык укуктарын коргоонун күчтүү куралы. Профсоюздун арызы – бул көйгөйдү көрсөтүү гана эмес, адилеттүүлүктү калыбына келтирүүнү жана мыйзамдын сакталышын талап кылуу мүмкүнчүлүгү.

ЭСКЕРТҮҮ: